Kościół ewangelicko- augsburski

Kościół ewangelicko- augsburski w Olecku wzniesiono równocześnie z miastem około 1560 roku. Kościół stal na niewielkim wzniesieniu, zwanym Wzgórzem Kościelnym. Tuż przy kościele, wewnątrz dziedzińca, znajdował się cmentarz.

Fragment mapy Olecka (Marggrabowa) z XVII wieku. Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg. Czygan, 1938.

Obok niego, pod nadzorem księży i jako instytucja na pół kościelna, działała szkoła, zwana miejska albo łacińska. Powstała ona wkrótce po założeniu miasta. W 1646 roku starosta olecki Siegfried von Wallenrodt ufundował nową wieżę.

Kościół w Margrabowej płonął wielokrotnie. Przed najazdem Tatarów w roku 1656 spalił się całkowicie, podobnie jak miejscowy ratusz. Odbudowany, spłonął ponownie 22 sierpnia 1684 roku. Tym razem mogła to być budowla murowana przykryta drewnianym stropem.

W 1653 roku  miasto wskutek pożaru straciło kościół z plebanią oraz szkołę i nabożeństwa odprawiane były  w prowizorycznej szopie. Wprawdzie parafianie odbudowali po kilku latach  plebanię, wikarówkę i szkołę, lecz koszty odbudowy miejscowej świątyni były tak wielkie, że przekraczały możliwości ubogiej parafii.
W październiku 1656 roku czambuły tatarskie, które wyłamały się spod wojskowego dowództwa hetmana Gosiewskiego wtargnęły do Olecka i w ciągu kilku godzin spaliły całe miasto, a ludność miejscową wymordowali lub wzięli w jasyr (około 300-400 osób).  Wojska szwedzko-brandenburskie, które walczyły pod Filipowem z hetmanem Gosiewskim, nie zachowywały się w okolicy Olecka lepiej niż wrogowie. Złożone z różnych awanturników były prawdziwą plagą dla spokojnych mieszkańców. W Olecku wpadło w ich ręce osiemnaście półgarnców wina komunijnego, które miejscowemu pastorowi udało się ocalić przed Tatarami.
Dlatego w czerwcu 1672 roku prowizorzy kościoła w Margrabowej zwrócili się w imieniu gminy  do nadradców Księstwa z prośbą, aby z uwagi na wielkie ubóstwo parafii zezwolić im na wykorzystanie do odbudowy miejscowego kościoła cegieł z zapasów oleckiej cegielni oraz trzystu  beczek wapna  i drewna. Budowa bowiem  nie doszła  nawet do połowy i wzniesiona wysoko była tylko jedna ściana kościoła.  W styczniu 1673 roku król zarządził zbiórkę na pomoc w odbudowie kościoła w Margrabowej.

Później jeszcze pożary nawiedzały miasto w latach 1701, 1705 i 1708.

Spis pastorów kościoła ewangelicko- augsburskiego w Olecku:

Ostatni kościół, który spaliły wojska sowieckie po wejściu do miasta w styczniu 1945 roku, pochodził z końca XVII wieku. Jego długość wynosiła 29 m, a szerokość – 13 m. Wieża, której wymiary z każdej strony wynosiły 9 m, miała trzy kondygnacje i w 1900/1901 roku została przyozdobiona ostrymi łukami i pokryta dachem konstrukcji namiotowej.

 Wnętrze kościoła, którego walory estetyczne podnosił ołtarz, ambona i chrzcielnica, miało wystrój późnobarokowy.

Ołtarz był dziełem kunsztownej roboty snycerskiej warsztatu J. Chr. Döbelsa z roku 1702. Jego opis zostawił profesor Klaus Raschzock z uniwersytetu w Jenie. Oto jego fragmenty:
"W centrum kompozycji ikonograficznej znajduje się ukrzyżowany Chrystus, a z obu Jego stron - dwaj łotrzy. Po lewej stronie Chrystusa widzimy zasmuconego Jana, a po prawej - Maryję. Pod krzyżem klęczy Maria Magdalena. W głębi tej sceny widoczny jest stylizowany obraz miasta (Jerusalem). Po lewej stronie sceny krzyżowej stoi ewangelista Mateusz z aniołem jako symbolem Ewangelii; dalej za nim widzimy ewangelistę Łukasza. Odpowiednio po stronie prawej przedstawiono dwóch pozostałych ewangelistów - Jana i Marka z symbolami Ewangelii - orłem i lwem. Nad Pwiętymi Łukaszem i Markiem znajdują się aniołowie, którzy trzymają między rozpiętymi ramionami drabiny... Po lewej stronie ołtarza znajdowała się chrzcielnica, a po prawej - ambona pochodzą z 1692 roku."

We wschodniopruskim muzeum w Lineburgu przechowywane są eksponaty z oleckiego kościoła parafialnego: puchar srebrny, pozłacany w środku, z roku 1859, używany jako kielich, który duchowni diecezji tutejszej ofiarowali ówczesnemu superintendentowi E. A. Sternowi z okazji jubileuszu 50-lecia pracy duszpasterskiej, oraz srebrna taca z 1825 roku o wymiarach 39 x 28,5 cm.

Trzy dzwony kościelne odlane były w latach 1776, 1807 i 1839, natomiast organy kościelne, pochodzące jeszcze z XVII wieku, nie spełniały już swej funkcji w następnym stuleciu w związku z czym oddane zostały do kościoła w Stradunach za cenę 50 talarów. Na ich miejsce gmina obstalowała w 1737 roku nowe organy w warsztacie Caspariego w Królewcu, które miały zostać wykonane do św. Michała 1740 roku za 500 talarów.

Wieczorem 20 maja 1776 roku około godziny 23 od uderzeniu pioruna w wieżę zegarową zaczął się pożar wieży oleckiego kościoła, rozniecony jeszcze przez silnie wiejący wiatr. Początkowo nikt tego nie zauważył i dopiero następnego dnia o trzeciej nad ranem ogień został dostrzeżony przez mieszczanina o nazwisku Hintz, pełniącego tej nocy wartę na  zamku. Hintz wszczął alarm sygnałem trąbki, a po nim odezwał się dzwon na wieży ratusza. Jednak kiedy przybiegli mieszkańcy, na ratowanie wieży kościelnej było już za późno. Spłonęły znajdujące się w wieży wszystkie sprzęty drewniane, stopiły się trzy dzwony kościelne oraz zniszczeniu uległ zegar wieżowy. Nie powiodła się też próba gaszenia ognia znajdującą się w kościele strażacką sikawką, która okazała się za krótka i nie sięgała dachu wieży. Gdy zaczynały się już palić powiązane z dachem drewniane belki stropu kościoła, do akcji wkroczyli najodważniejsi członkowie oleckiego cechu murarskiego i ciesielskiego, którzy ryzykując życiem weszli na dach, przedostali się na poddasze i stamtąd  próbowali powstrzymać ogień. Natomiast inni w obawie przed rozprzestrzenieniem się  pożaru zaczęli w pośpiechu wynosić na zewnątrz sprzęty kościelne, wyłamując niedawno zakupione organy,  drewniane chóry, ołtarz, ławy i ambonę. Ostatecznie wiatr osłabł i ogień nie wtargnął do kościoła. Jednak wyniesione na zewnątrz piękne organy polano obficie wodą z sikawki i w ten sposób instrument został całkowicie zniszczony. Składający relację z tych wydarzeń pastor Daniel Aegidius zauważył, że nie doszłoby do nieszczęścia, gdyby miejskie straże  nocne pilnie wypełniały swoje obowiązki.  Zwrócił też uwagę, ze straż nocna przechodziła przez miasto raz na dwie godziny wizytując tylko tę część ulicy, gdzie zamieszkuje burmistrz, następnie zaś wracała do swojego kwartału.

Nieszczęście,  jakie spotkało parafię i jej wiernych wiosną 1776 roku,  zmobilizowało całą gminę do działania. Pracami remontowymi kierował pastor oraz prowizorzy kościelni: L. Lipick, Paul Abramowski, Martin Bober oraz Matis Przyborowski.
    Mieszkańcy szybko uporali się z powstałymi szkodami przy dużym poświęceniu miejscowych rzemieślników, którzy bezpłatnie przez  trzynaście dni pracowali nad tym, aby ołtarz, ambona i pozostałe wyposażenie kościoła wróciło na swoje miejsce. Inni mieszkańcy wykazali też swoje zaangażowanie w sprawy publiczne  dokonując pieniężnej zbiórki na budowę nowych organów. Już w sierpniu 1776 roku  zapadła też decyzja o odlaniu nowych dzwonów kościelnych.  Rząd Królewiecki polecił Kolegium Sądowemu w Ełku zawarcie kontraktu z  królewiecką odlewnią dzwonów prowadzoną przez wdowę Catharinę Elisabeth Gopinus (Copinus). Do Królewca przewieziono w beczkach z Olecka wygrzebane z popiołu stopione dzwony. Wcześniej jednak zważono je na wadze miejskiej i stwierdzono, że ważyły 38 kamieni (1 kamień = 10,138 kg). Po ponownym przetopieniu w odlewni królewieckiej pozostałego z dzwonów złomu okazało się, że pozostało go już tylko 32 i ½  funta, co więcej za wykonanie tych prac warsztat zażądał  65 florenów (2 floreny od funta). Po kolejnej obróbce w piecu odlewniczym  waga czystego metalu zmniejszyła się do 28 kamieni i 18 ½ funta. Zapłata  dla odlewnika dzwonów wyniosła 224 floreny, a dla kowala 84 floreny. Jednak w marcu 1777 roku pastor Aegidius wraz z prowizorami kościoła oleckiego wyrazili niezadowolenie, że większa część metalu została stracona w trakcie obróbki.

W 1796 po zebraniu przez oleckich mieszczan pieniędzy organy wymieniono na nowe. I być może te właśnie organy z końca XVIII wieku, przebudowane później gruntownie w roku 1857 dotrwały do naszych czasów i spłonęły w 1945 r.

W połowie lat sześćdziesiątych istniał projekt budowy nowego kościoła ewangelickiego w Olecku. „Gazeta Lecka” donosiła: „Kościół nasz już mocno lichy i ma być nowy budowany i ma 140 tysięcy grzywien kosztować. Parafia już przez kilka lat na budowę kościoła składa. Ale teraz mają więcey składać, gdyż niezadłuż musi kościół być budowany”.

„Gazeta Ludowa" nr. 4 z 13 stycznia 1897 roku, ukazująca się w Ełku donosiła z Olecka:
„Rada kościelna uchwaliła odnowienie lub postawienie nowego kościoła. Budowa będzie wykonana podług planu budowniczego Wiecherta z Gołdapi i kosztować 60.000 marek. Dawny minister oświaty Gosler przyrzekł 20.000 mr. zapomogi. Brakująca suma ściągnięta zostanie z opłacających kościelny podatek parafjan. Nabożeństwo podczas budowy kościoła ma się podobno odbyć w drewnianej szopie na rynku, którą na cel postawić mają”.

Jednak do budowy nie doszło, gdyż w latach 1900/1901. Została wówczas odnowiona wieża kościelna, która spłonęła w XVIII wieku. W 1901 roku, z okazji dwusetnej rocznicy koronacji Fryderyka I na króla pruskiego, utworzono fundusz kościelny, z którego zbudowano nowe kościoły między innymi w Gardejkach, w Cimochach w 1906 roku i w Świętajnie w roku 1908.

W styczniu 1945 roku do miasta wkroczyły wojska sowieckie kościół został zniszczony i spalony. Zabytkowe wnętrza zostały prawdopodobnie zrabowane przez Rosjan.

W 1962 roku uporządkowano ruiny po zniszczonym kościele ewangelickim aby stworzyć tam park z placem zabaw dla dzieci z przedszkola, które mieściło się w budynku dawnego ratusza.
W 1964 roku wschodnia cześć rynku została utwardzona płytami betonowymi i przeznaczona pod tzw. Plac Zebrań Ludowych. Większość prac wykonali pracownicy Miejskiej Służby Drogowej oraz mieszkańcy "w czynie społecznym". Pisano, że rynek: "…miał się zmienić w efektowne skupisko kwiatów i zieleni”.

24 września 1981 roku przystąpiono do budowy nowego kościoła na rynku pw. NMP Królowej Polski. 2 października 1984 r. wmurowano kamień węgielny. Konsekracji dokonał ordynariusz warmiński ks. bp Edmund Piszcz 8 września 1990 roku.

Tekst i fotografie opracował Józef Kunicki na podstawie:

Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, 1898.
Dzieje Olecka 1560–2010, Urząd Miejski w Olecku, 2010.
Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreussische Heimatbuch, Lübeck 1971.
Grigat Ch., Die geschichte des Kreises Treuburg, Treuburg 1938.
Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990

Treuburger Heimatbrief Nr. 41 2001.
Wojciech Guzewicz, Czesław Dadura, Z dziejów parafii pw. NMP Królowej Polski w Olecku (1987-2008)", Olecko 2009.

Powered By CMSimple.dk | Designed By DotcomWebdesign.com